Mondragon Unibertsitateko Basque Culinary Center-ek, Ikastolen Elkarteak eta Eroski Fundazioak bultzatutako proiektua da “Ongizatea sukaldatuz”,  maiatzean eta ekainean hiru ikastolatan probatu, egin eta oso positibotzat baloratu dena. Oñatiko Txantxiku, Portugaleteko Asti Leku eta Elorrioko Txintxirri izan dira esperientzia horretan parte hartu duten ikastolak. Aurten, 2013-2014 ikasturtean, 12 ikastola izango dira, ia 1000 ikasle, eta 200dik gorako guraso kopurua. 

Jarraipena izango duen esperientzia izan da.  Ikastolen Elkarteko proiektuaren arduradun Manu Aurrekoetxeak adierazi digunez, ikasleak, familiak eta irakasleak dira ekintzan  inplikatu direnak. Ikasleentzat eta gurasoentzat tailerrak antolatu dira, lau eguneko tailerrak izan dira ikastola bakoitzeko, bi orduko saioak, 25 bat ikasle taldeko. Gidari, bi sukaldari-irakasle izan dituzte. Biak BCC-en Entusiasta arean irakasle eta hernaniarrak: Aitzol Zugasti eta Cesar Rodriguez.

Hainbat helburu ditu proiektuak. Batetik, haurrek bizi-ohitura osasungarriak berenganatzea, esan nahi baita, ezagutza eta irizpide baliagarriak helaraztea, elikadura orekatua zer den jakin dezaten. Bestetik, teoriatik (ikastolan ikasitakoaz gain) praktikara hurbiltzea: sukaldean aritzeko ez baitago adinik, gogoa baizik. Izan ere, janariak prestatzea jakiekin gozatzeko eta elikadura osasungarriagoa izateko bidea da. Azkenik, ikaskuntza horrek herri baten kulturan eta ekonomian eragina du. Janariak prestatzen dituen gizarte batek sasoiko elikagaiak erosten ditu, produktu industrializatu gutxi kontsumitzen ditu eta, ondorioz, elikadura orekatuagoa eta osasungarriagoa dauka. Horregatik, sukaldeak elikaduraren etorkizunean izango duen ekarpena indartzea funtsezkoa da.
 

Tailerretan, teoria baino gehiago, aholkuak entzun ditugu. Aholku praktikoak. Aitzol eta Cesar sukaldariak aritu dira beti. Interaktiboak izan dira aurkezpenak. Galderak eta erantzunak  joan-etorrian. Ikasleak gustura inplikatu dira, elikagaiekin jolas egin baitute.
Hasteko, sukaldeko garbitasunaren eta antolaketaren garrantziaz jabetu dira. Garaiko osagaiak zer diren aztertu da, zein bertakoak, zein osasungarriak. Prezioari ere erreparatu behar zaiola, aukeran merkeagoak erosiz. Horiek guztiak komeni dira erabiltzea egunero sukaldean. “Anima zaitezte etxean sukaldatzen, gaueko otordutan errezetaz hitz egiten: “Eta hau nola egiten da?”  gurasoekin, aitona-amonarekin, familian, taldean batera elkartuz,  gozatu jakiak prestatzen,  jakiaz solasten, trukatu errezetak, probatu zapore berriak … Elikagaien aurrean, dastamena, usaimena, ukimena eta ikusmena landuko dituzue. Elikagai ezberdin asko baitaude. Mundu berri zabal-zabala duzue eskura”.
Gurasoen tailerretan balore horiek transmititzearen garrantziaz hitz egin da.  

Txantxikun
“Zergatik ez duzu gustuko?”

Lehen bidaia Oñatira egin dugu, Txantxikura. Iritsi orduko Eroskin ikusi ditugu ikasleak erosketak egiten. Taldeka banatu dira, eta zerrenda eskuan dute. Zer erosi badakite (zerrenda dutelako),  baina erosketa bakoitzak  zein ezaugarri duen adierazi beharko dute:  izena, pisua,  prezioa, etiketa, freskoa den ala ez,  produktua non dagoen kokatuta, eta zer egin zaien deigarri.
Tailerra egiteko Pago Uso elkartean egokitzapenak egin behar izan dituzte, DBH-1eko sei taldeei tresna egokiak jartzeko. Zailtasun handiena argi indarrarena izan da: suak antolatzea. Ikasleek, launaka banatuta, sei su prestatu behar izan dituzte, potentzia handikoak gainera. Horretan ere gurasoak lanean. Txukun eta egoki antolatua aurkitu dugu guztia. Giro aparta.

Marian Garai Natur Zientzietako irakaslea eta Maimi Kortabarria LH6ko tutorea bertan dira. Ikasleek, aurretik, gelan unitate didaktikoa ikasi dutela adierazi digute. Nutrizioaz ikasi dute, digestio sistema, dieta orekatua zer den, elikagaien piramideaz aritu dira, zergatik eta zertarako hori guztia, osasunerako zein abantaila dituen, zein bizitza-zailtasun gorputza gaizki zainduz gero. Dagoeneko, horiek guztiak eta gehiago ezagutzen dituzte.
Biek diote zein garrantzitsua den zapore ezberdinak ezagutzea, ezagutuko dutena maitatu egingo baitute. Etxetik kanpora joatea egokituko zaienean errazago ohituko dira ingurura. Erne dira biak, belarriak erne. Marianek ikasle bati esan dio:
- Ez esan ez dut gustuko; probatu al duzu inoiz hori?
- Ez, -dio ikasleak.
- Orduan, zergatik ez duzu gustuko? Saia zaitez, zati txiki bat bederen dastatzen. Proba ezazu.
- Ummm…
- Gustatu zaizu?
- Beno, pixka bat bai.
- Ikusiko duzu; hurrengoan gehiago gustatuko zaizu!
(Ikasleak besteari: “Aizu, ez da hain txarra;  probatu, benetan, biguna da, gozoa hasieran eta garratza ondoren”).

Asti Lekun
“Sukaldean sartzeko aukera eman diegu”
 

Gabriel Zuluaga DBH ikasketa-buruarekin eta Irati Gondra ingeles irakaslearekin mintzatu gara. Gustura daude esperientziarekin, merezi duen esperientziarekin. Ikasleekin aurretik gelan teoria landu dutela adierazten dute, baita behar adinako material audiobisuala ikusi ere. Horrela, zientziaren arloan, elikagaien garrantziaz jabetu dira; zein garrantzitsuak diren jateko eta indartzeko.  Nutrienteak bereizi dituzte: makroak (hidratoak, proteinak eta koipeak) eta mikroak (bitaminak eta mineralak). Bide batez, teoria adinarekin eta hizkuntzarekin lotu dute. Tailerra praktikarako baliatu dute.

Sukaldariak lanean ari diren bitartean, Irati Gondrarekin aritu gara hizketan. Tailerrak oso ongi antolatuta daudela dio: bat, talde lana bultzatzen delako; bi, garbitasunaren eta txukuntasunaren garrantzia azpimarratzen delako; “Kontuz labanarekin, suaren berotasunarekin; gainontzeko tresneriarekin aritu, gozatu!”; hiru, elikagaiak nondik datozen argitzen delako; lau, hainbat kontzeptu ere argitzen direlako; zer den garratza, zer mikatza eta horiek, euskaraz; bost,  ikasleek oraindik ez dakite sukaldatzen: “Asko ez dira inoiz etxean  saiatu, ez dute ohiturarik, ez dira inoiz horretan jarri. Ikastaro honi esker aukera hori zabaldu diegu, probatu egin dute”; sei, janariak ukitu dituzte, usaindu, dastatu egin dituzte; horien inguruan broma egin ere bai:  “Ai, ke asko” esatetik,  “nik egin dot, nire lagunarekin batera”, “probatuko dot”, “umm”, “ez dago gaizki” eta “etxean kontatuko dot” esatera igaro dira. 
 

Txintxirrin
“Zapore berriak dastatu dituzte”

Zuriñe Zorrozua zuzendaria eta Irantzu Molero irakaslea izan ditugu bisitaren gidariak. Ikastolen Elkartetik etorritako proposamenari lehen unetik baiezkoa erantzun zioten. Txintxirri txikia izanagatik ikastola guztia inplikatu da proiektuan: klaustroa, ikasleak eta familiak. Adin ezberdineko haurrek hartu dute parte: LH4tik  DBH4ra artekoek. Gurasoak ere tailer batean  izan dira. Horien erantzuna esanguratsua izan da: “Zorionak horrelako ekintzak antolatzeagatik!”.  Umeak ere oso pozik daude.
Batzuek zein besteek zapore oso ezberdinak ezagutu dituzte,  normalean probatzen ez dituzten testura ezberdinak. Berriak ikasi dituzte, umamia adibidez (sojak mikatza, garratza, goxoa eta gazia biltzen ditu).  Elikagaiak nahastu ahal direla (anana letxugarekin!)  jabetu dira. Jakiak aurkezteko era txukunak daude, politak, goxoak. Bi sukaldari-irakasleek oso ongi egin dute beren lana. Zorionak guztion partetik.
Txintxirrin ere asko baloratu dute ikasleek tailerrerako erosketak  euren kabuz egin izana; oso positibotzat baloratu dute hori. Normalean Eroskin “ikusle” izatetik, erosle bihurtu baitira: markari begiratu diote, pisua bereizi dute (gramo, kilo), prezioak  kontuan izan dituzte, eta horiekin kalkuluak egin behar izan dituzte. Elorrion Eroski gertu dago, eta oinez joan eta poltsa bete itzuli behar izan dute ikastolara.” Proiektua oso ongi dago zehaztuta. Oso pozik gaude”, eman dute aditzera.
 

HAURRENTZAKO ERREZETAK
Gazta, anana eta intxaur entsalada
Osagaiak
(4 pertsonentzat)
Lolo uraza
Haritz-hosto uraza 1
Eskarola
Errukula eskukada 1
100 g anana
100 g feta gazta
50 g intxaur
Añana gatz fina
Modena ozpina
Carbonell oliba-olio birjina

Tresnak
2 katilu
Ohol 1
Xehatzeko laban 1(puntilla)
4 uztai
Hagaxka 1
4 plater borobil
Intxaur-hauskailu 1

Prestaketa
Garbitu letxugak ur hotzetan ontzi handi batean.
Zentrifugagailuan lehortu. Gorde.
_______________________________
Zuritu anana eta moztu laukitan. Gorde.
Moztu gazta laukitan. Gorde.
Zuritu intxaurrak. Gorde.
________________________________
Gatzozpintzeko saltsa egiteko, nahastu 3 koilara olio eta koilara bat ozpin hagaxka batekin.
________________________________
Jarri anana plater batean erdian.
Jarri letxuga ezberdinak honen gainean.
Jarri gazta eta intxaurrak uztaiaren inguruan.
Saltsarekin ondu et zerbitzatu.

Oilaskoa wokean
Osagaiak
(4 pertsonentzat)
2 oilasko-bularki
2 tipulin
100 g laborantzako perretxiko edo shiitake
Kalabazin 1
2 baratxuri ale
3 koilarakada soja saltsa
Carbonell oliba-olio birjina
Perrexil freskoa

Tresnak
Wok zartagin 1
Ohol 1
Tipula-ganibeta

Prestaketa
Moztu oilaskoa tiratan. Gorde.
__________________________________
Txikitu tipulinak juliana eran. Gorde.
Moztu perritxikoak tiratan.
Garbitu kalabazina eta moztu juliana eran. Gorde.
Zuritu baratxuriak eta moztu xerratan. Gorde.
____________________________________
Jarri olioa wok batean eta eman oilaskoari kolore pitin bat su bizian.
Atera oilaskoa woketik. Gorde.
____________________________________
Jarri baratxuria eta tipulina wok berean.
Erregosi 4 minutuz su bizian.
Gehitu kalabazina eta perretxikoak eta jarri dena su bizian, 4 minutuz.
Gehitu oilaskoa soja saltsarekin batera.
Su bizian erregosi eta goxatu perrexila gehituz.
Zerbitzatu.

Marrubiak jogurta eta espeziekin

Osagaiak
(4 pertsonentzat)
150 g marrubi
40 g azukre
Modena ozpina
Jogurt natural 1
Kanela hautsa

Tresnak
Xehatzeko laban 1 (puntilla)
2 katilu
Hagaxka 1
Zerbitzatzeko 4 katilu

Prestaketa
Marrubiak garbitu eta erditik moztu.
Gorde katilu batean, Modena ozpin eta azukre koilara batekin.
Utzi bertan 2 orduz zukua atera arte.
_______________________________________
Bestetik, nahastu jogurta gelditzen den azukrearekin.
Jarri marrubiak katilu txiki batean, eta estali jogurtarekin.
Bukatzeko, bota kanela hauts pitin bat.
 

Hiru ikastolak hartu dute parte: Oñatiko Txantxikuk, Portugaleteko Asti Lekuk eta Elorrioko Txintxirrik. Txantxikun LH5-eko 2 taldek eta DBH-1-eko beste bik;  Asti Lekun DBH1-eko ikasleek hartu dute parte. Txintxirrin LH4-5-6 eta DBH2-3 eta 4koek.

Datak: Oñatin maiatzaren 14tik 17ra; Portugaleten maiatzaren 20tik 23ra; Elorrion ekainaren 3tik 6ra.

Kontzeptuak ikasi dituzte: garratza, mikatza, goxoa, gazia eta umamia (sojak, adibidez,  aurrekoak biltzen ditu).

Kalkuluak egin dituzte.
Euskarazko terminoak ongi ezagutu dituzte (Asti Lekun). 

Los pucheros son para disfrutar
“Ongizatea sukaldatuz” (Cocinando el bienestar) es el proyecto impulsado por Basque Culinary Center de la Universidad de Mondragon, Ikastolen Elkartea y Eroski Fundazioa. Proyecto que se probó y aprobó en mayo y junio en tres ikastolas (Txantxiku de Oñate, Asti Leku de Portugalete y Txintxirri de Elorrio) y que tendrá continuidad en este curso 2013-2014, en el que participarán 12 ikastolas, casi 1.000 alumnos y cerca de 200 padres y madres.

Basque Culinary Center pone en marcha un proyecto para promover la cocina en familia y su impacto en distintos ámbitos, de la mano de Ikastolen Elkartea y Eroski Fundazioa. El proyecto parte del papel clave que juega la cocina en familia y su repercusión en diferentes ámbitos, como la salud, el apoyo a los productores locales, la sostenibilidad, la mejora de los vínculos familiares o la cultura social.
El proyecto parte de la reflexión de que cocinar y comer en convivencia, fundamentalmente en familia, es un aspecto primordial. El proyecto "Sukaldatu/ A cocinar" se pone en marcha de la mano de Ikastolen Elkartea y cuenta con el patrocinio de Eroski. Se trata de un proyecto educativo que implica a las ikastolas, a las familias y a las tiendas.

Donostia, 30 de mayo de 2013. Basque Culinary Center, de la mano de Ikastolen Elkartea y con el patrocinio de Eroski ha puesto en marcha un proyecto denominado “Sukaldatu/A Cocinar”, que busca promover la cocina en familia como fórmula para promover una alimentación saludable en el seno de ésta, al considerar que cocinar y comer juntos es un elemento fundamental de la familia y la educación familiar.

El proyecto “Sukaldatu/A Cocinar” tiene como objetivo poner en valor el papel de la cocina en diferentes ámbitos, por su impacto en ellos, como son la salud, los vínculos familiares, la cultura social y la riqueza local a través de productos locales. Así, en el ámbito de la salud es importante introducir pautas de salud en la cocina a la hora de planificar los menús y dotarlos de productos frescos, y dedicarle tiempo a la cocina. Y es que no se puede desligar del acto de comer, del previo que es cocinar -y que ha sido además clave en el desarrollo de la humanidad- y el de cocinar con comer en grupo, principalmente en familia. Así mismo, comer –y previamente cocinar- se convierte en una de las claves de la cohesión familiar y de la cultura social de un país.

En la ikastola y en casa

Bajo esta filosofía, este proyecto no sólo está dirigido a concienciar a los chavales de las ikastolas vascas sobre la importancia de cocinar y alimentarse de una manera equilibrada, sino también a las familias, que se convierten en la piedra angular de la iniciativa,

El proyecto trata así a través de un triple eje - ikastola, familia y tiendas o supermercados- de concienciar de la importancia de cocinar en familia y de la alimentación en  la salud, y donde disfrutar cocinando, optar por alimentos frescos, consumir pocos productos industrializados y dedicar tiempo a cocinar juntos son la base de una cocina saludable y una salud óptima. De hecho un estudio de la Universidad de Harvard ha demostrado el vínculo entre cocinar y salud alimentaria, y que cuanto más tiempo se dedica a cocinar menos a comer, porque cocinar hace el acto de comer más consciente.  

Espacios de intervención

El concreto este proyecto educativo contará con tres espacios de intervención: aportará a las ikastolas –tanto al alumnado como al profesorado-, unidades didácticas en torno a la alimentación saludable, material divulgativo y actividades extraescolares relacionadas con la alimentación

Estas actividades se complementarán con formación y talleres en las propias ikastolas dirigidos a los padres sobre los menús, los alimentos, las meriendas… Por último, las tiendas de Eroski contarán con material divulgativo, actividades y productos específicos en torno a la alimentación saludable.

Para ello, Basque Culinary Center creará un grupo con cocineros y nutricionistas, que serán los encargados de diseñar e implantar el programa en las ikastolas y entre los padres.

Primeros pasos

Basque Culinary Center  ha dado los primeros pasos ya con “Sukaldatu/A cocinar” en Txantxiku Ikastola (de Oñati) y en Astileku (de Portugalete), y este martes, 4 de junio, se acercará hasta la ikastola Txintxurri de Elorrio.

En ambos casos, en Txantxiku y Asti Leku, la iniciativa se ha dirigido a chavales de entre 9 y 11 años, y ha consistido en cuatro días de talleres de dos horas de duración cada uno, con alumnos de distintas aulas, donde se les da además de pautas de nutrición y hábitos saludables de alimentación, explicaciones sobre productos locales y de temporada, además de nociones de cocina. Además los chavales cocinan y después comen todos juntos lo que han elaborado. En el caso de Txantxiku además tuvo lugar un taller con padres.